Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΝΟΣ «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΥΣΙΜΩΝ» ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ
ΒΕΛΤΙΩΣΕΙ ΤΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ ΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ, ΝΑ ΑΥΞΗΣΕΙ
ΤΑ ΕΣΟΔΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΕΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΩΝ ΚΑΙ
ΠΕΛΑΤΩΝ.
Άρθρο του Παντελή Γιαννέλου*
Οι εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών, ως οι τελευταίοι κρίκοι της εφοδιαστικής αλυσίδας στο χώρο των καυσίμων, έχουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την ποιότητα και την ποσότητα των διατιθέμενων καυσίμων στην αγορά.
Σε επίπεδο λιανικής πώλησης καυσίμων, η διαφοροποίηση των εταιρειών γίνεται είτε μέσω της προσφοράς υψηλής ποιότητας προϊόντων (όπως είναι βενζίνη με πρόσθετα υψηλής απόδοσης), προσφερόμενων υπηρεσιών (καταστήματα mini market, καθαριότητα, συντήρηση και περιποίηση αυτοκινήτου) και προγραμμάτων πιστότητας, είτε διαθέτοντας τα προϊόντα τους σε ανταγωνιστικές τιμές. Και στις δύο προσεγγίσεις η μπροσφερόμενη ποιότητα και ποσότητα είναι καθοριστικές παράμετροι καταναλωτικής συμπεριφοράς.
Κλάδος πετρελαιοειδών
Οι πολυεθνικές πετρελαϊκές εταιρείες –που δραστηριοποιούνται από την παραγωγή και τη δημιουργία αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, τη διυλιστική ικανότητα μέχρι και την εμπορία– στις μέρες μας καθετοποιούν τις λειτουργίες τους και διεθνοποιούν τις δραστηριότητές τους.
Στην Ελλάδα όμως η αγορά καυσίμων δεν είναι πλήρως καθετοποιημένη, αφού η παραγωγή αργού πετρελαίου είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη, και η εγχώρια ζήτηση καλύπτεται σχεδόν εξολοκλήρου μέσω εισαγωγών. Η εγχώρια αγορά πετρελαιοειδών ουσιαστικά λειτουργεί σε τρία επίπεδα: α) διύλιση, β) χονδρική εμπορία και γ) λιανική εμπορία. Οι δύο εγχώριες εταιρείες διύλισης προμηθεύουν με έτοιμα καύσιμα περίπου 45 εταιρείες χονδρικής. Το μεγαλύτερο μέρος της λιανικής πραγματοποιείται μέσω πρατηρίων. Παράλληλα, οι ίδιες οι εταιρείες εμπορίας προμηθεύουν απευθείας μεγάλους καταναλωτές αλλά και καταναλωτές με ίδιους αποθηκευτικούς χώρους.
Κατηγοριοποίηση πρατηρίων
Ένας αρχικός διαχωρισμός των πρατηρίων υγρών καυσίμων μπορεί να γίνει με κριτήριο τα εμπορικά σήματα που διαθέτει το εκάστοτε πρατήριο. Με αυτή την οπτική υπάρχουν τα επώνυμα και τα μη επώνυμα (Ανεξάρτητα Πρατήρια - ΑΠ). Σε μία δεύτερη κατηγοριοποίηση, τα είδη των επώνυμων πρατηρίων μπορούν να διαχωριστούν σε πέντε κατηγορίες, ανάλογα με την κυριότητα του εξοπλισμού και των υποδομών αλλά και τη λειτουργική διαχείρισή τους:
1. Ιδιόκτητα και ιδιολειτουργούμενα από την εταιρεία πετρελαιοειδών: Σε αυτά τα πρατήρια η πετρελαϊκή εταιρεία κατέχει τα υλικά και άυλα περιουσιακά στοιχεία και ελέγχει τη λειτουργία τους μέσω δικών της υπαλλήλων.
2. Ιδιόκτητα από την εταιρεία πετρελαιοειδών και λειτουργούμενα από ιδιώτες: Στην περίπτωση αυτή, η εταιρεία πετρελαιοειδών είναι η ιδιοκτήτρια των περιουσιακών στοιχείων του πρατηρίου, αλλά η λειτουργία έχει ανατεθεί σε άλλο φορέα μέσω σύμβασης.
3. Ιδιόκτητα από ιδιώτη και λειτουργούμενα από ιδιώτη: Η εταιρεία πετρελαίου παραχωρεί τα εμπορικά της σήματα μέσω δικαιοχρησίας αναλαμβάνοντας την αποκλειστική προμήθεια των καυσίμων. Η λειτουργία του πρατηρίου είναι ευθύνη του δικαιοδόχου.
4. Ιδιόκτητα από ιδιώτη και ιδιολειτουργούμενα από την εταιρεία πετρελαίου: Ομοίως, ο ιδιοκτήτης μπορεί να ζητήσει από μια εταιρεία να αναλάβει τη λειτουργία του πρατηρίου του.
5. Ανεξάρτητα πρατήρια: Ο ιδιοκτήτης του πρατηρίου δεν συνδέεται με οποιαδήποτε εταιρεία πετρελαιοειδών.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγοράς καυσίμων
Τα πετρελαιοειδή προϊόντα αποτελούν για τον τελικό καταναλωτή είδος πρώτης ανάγκης, οπότε η ελαστικότητα της ζήτησης για τα υγρά καύσιμα είναι σαφώς μικρότερη της μονάδας. Υποκατάστατα προϊόντα με την υπάρχουσα τεχνολογική υποδομή είναι σχεδόν ανύπαρκτα, με εξαίρεση το φυσικό αέριο που υποκαθιστά σταδιακά το πετρέλαιο θέρμανσης.
Τα υγρά καύσιμα αποτελούν τυποποιημένα προϊόντα με αυστηρές προδιαγραφές, οπότε δεν υπάρχει ουσιαστική διαφοροποίηση. Ο ανταγωνισμός στη συγκεκριμένη αγορά εστιάζεται: α) στην ανάπτυξη του δικτύου διανομής, β) στην εξυπηρέτηση και γ) στην τιμολογιακή πολιτική της κάθε εταιρείας.
Η ποιότητα των καυσίμων είναι νευραλγικής σημασίας για τον καταναλωτή αλλά πολύ δύσκολο να τη διαπιστώσει ο ίδιος και να ενεργοποιήσει αυτό το κριτήριο κατά την αγορά του από ένα πρατήριο. Ο τελικός καταναλωτής έχει ως βασικό κριτήριο επιλογής την τιμή, και αυτή είναι το πεδίο ανταγωνισμού των εμπλεκομένων στην αγορά.
Περιπτώσεις νόθευσης των καυσίμων
Οι συνήθεις περιπτώσεις νόθευσης καυσίμων, ανάλογα με το διακινητή και τον παραλήπτη είναι:
- Παραδόσεις νοθευμένου καύσιμου σε πρατήρια, κάτι που είναι δύσκολο να ελεγχθεί. Στις περιπτώσεις αυτές οι εταιρείες καυσίμων ζητούν να παραδίνονται σφραγισμένα διαμερίσματα των βυτίων στους πρατηριούχους.
- Παραδόσεις νοθευμένου καυσίμου σε βιομηχανίες, καταστήματα και πολυκατοικίες.
- Παραδόσεις νοθευμένου πετρελαίου ναυτιλίας σε πλοία, με τη συνεργασία ή μη των αρμοδίων εφοδιασμού.
Στις περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές έχει προηγηθεί αποχρωματισμός (σε παράνομες εγκαταστάσεις) του ιχνηθέτη που έχει προστεθεί. Οι δεξαμενές (σε παράνομες εγκαταστάσεις) έχουν συνήθως πετρέλαιο ναυτιλίας ή/και θέρμανσης το οποίο υπόκειται στη διαδικασία του αποχρωματισμού πριν την προώθησή του για μεταπώληση, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις όπου το ναυτιλιακό καύσιμο διατίθεται και απευθείας για χρήση.
Η διανομή καυσίμων είναι μεγάλη αγορά: Συνίσταται στη διάθεση σειράς προϊόντων σε ένα δίκτυο το οποίο συνδυάζει πολλούς και διαφορετικούς αποθηκευτικούς χώρους, καθώς επίσης διανομή σε επιχειρήσεις, ιδιώτες, πρατήρια καυσίμων και μαρίνες.
Τρόποι νόθευσης
- Νοθεία απλής αμόλυβδης 95 οκτανίων: Νοθεύεται με προσθήκη χημικών ουσιών, όπως είναι τολουόλιο ή αλκοόλες. Η νοθεία αυτή είναι η πιο σπάνια αλλά και η πιο επικίνδυνη. Το τολουόλιο, αν και μπορεί να αυξήσει την απόδοση του κινητήρα (λόγω οκτανίων), προκαλεί βλάβες, καθώς είναι διαβρωτικό, και αποσυνθέτει όλα τα ελαστομερή του κινητήρα (τσιμούχες, φλάντζες, σωληνάκια κλπ.) Τα αποτελέσματα για το περιβάλλον είναι επίσης καταστροφικά.
- Νοθεία σούπερ αμόλυβδης 100 οκτανίων: Συνήθως η σούπερ αμόλυβδη νοθεύεται με απλή αμόλυβδη βενζίνη. Σε αυτοκίνητα που απαιτούν υψηλό αριθμό οκτανίων, η χρήση απλής αμόλυβδης μειώνει σημαντικά την απόδοση, αυξάνει την εκπομπή ρύπων και τις επικαθήσεις στον κινητήρα, με αποτέλεσμα την πρόωρη φθορά του. Κι εδώ, το τολουόλιο είναι επίσης ένας τρόπος νόθευσης χαμηλού κόστους.
- Νοθεία για όλες τις βενζίνες: Η νόθευση της βενζίνης (εκούσια ή και ακούσια) γίνεται και με την ανάμειξή της με πετρέλαιο (κίνησης ή θέρμανσης) κατά τη διάρκεια της διακίνησης. Η ανάμειξη της βενζίνης με το πετρέλαιο, ακόμα και σε μικρά ποσοστά, μπορεί να αυξήσει αισθητά το στερεό υπόλειμμα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της απόδοσης και τη δημιουργία επικαθήσεων σε διάφορα σημεία του κινητήρα. Ακόμα και μία μικρή αύξηση του στερεού υπολείμματος είναι ικανή να ακυρώσει οποιαδήποτε ευεργετική επίδραση των ποικίλων αντιρρυπαντικών προσθέτων. Η βενζίνη γίνεται χειρότερη από μια βενζίνη χωρίς πρόσθετο.
- Νοθεία πετρελαίου κίνησης: Νοθεύεται με πετρέλαιο θέρμανσης ή ναυτιλιακό πετρέλαιο και σπανιότερα με white spirit. Η νοθεία με πετρέλαιο θέρμανσης ή ναυτιλίας μπορεί να επιφέρει φθορές στους σύγχρονους κινητήρες που είναι σχεδιασμένοι να λειτουργούν με πετρέλαιο χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο, αφού το πετρέλαιο θέρμανσης έχει 40 φορές περισσότερο θείο σε σχέση με το πετρέλαιο κίνησης. Στην περίπτωση όπου η νοθεία γίνεται με πετρέλαιο ναυτιλίας η βλάβη είναι μεγαλύτερη, αφού αυτό περιέχει ακόμα περισσότερο θείο. Το θειικό οξύ χρησιμοποιείται παράνομα για τον αποχρωματισμό του πετρελαίου θέρμανσης ή ναυτιλίας.
Νοθεία κι εφοδιαστική αλυσίδα
Έως το τέλος του 2014 όλοι οι πρατηριούχοι είναι υποχρεωμένοι να λειτουργούν με ηλεκτρονικό σύστημα εισροών - εκροών, το οποίο στοχεύει στην πάταξη του λαθρεμπορίου και της νοθείας, με επιδότηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.
Με το νέο νομοσχέδιο, τα συστήματα ελέγχων θα πρέπει να μπουν και σε άλλα σημεία-κλειδιά, όπως π.χ. στις ελεύθερες εγκαταστάσεις των εταιρειών εμπορίας πετρελαιοειδών, στις εγκαταστάσεις πωλητών πετρελαίου θέρμανσης, καθώς και στις παντός είδους εγκαταστάσεις υγρών καυσίμων ιδιωτικών πρατηρίων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα.
Η λογική του συστήματος ελέγχου εισροών - εκροών είναι ότι ακόμη και αν αποχρωματιστεί το αφορολόγητο ναυτιλιακό πετρέλαιο, να μην μπορεί να διοχετευτεί στον τελικό καταναλωτή μέσω των πρατηρίων, καθώς ο πρατηριούχος δεν θα μπορεί να δικαιολογήσει την προέλευσή του.
Απαιτείται όμως η διασύνδεση των συστημάτων εισροών - εκροών των βενζινοπωλών με την Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων, κάτι που αυτό τον καιρό βρίσκεται σε εξέλιξη. Το έργο είναι πολύπλοκο και απαιτεί σημαντικούς ανθρώπινους και υλικούς πόρους για την υλοποίησή του, καθώς και προηγμένη τεχνογνωσία. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη οι πρατηριούχοι δεν είναι ακόμα εξοικειωμένοι με τη χρήση της εφαρμογής και τις τεχνικές έννοιες που εισάγονται, με αποτέλεσμα να γίνονται λάθη στις καταχωρίσεις αλλά και στην αποτύπωση των εγκαταστάσεων.
Χρειάζεται επιπλέον επέκταση του συστήματος εισροών - εκροών από τα πρατήρια, στις εταιρείες και στα διυλιστήρια, στις αποθήκες των μεγάλων βιομηχανιών, στις αποθήκες των χημικών εταιρειών, στις αποθήκες των ελεύθερων πρατηρίων και των εταιρειών παραγωγής βιοκαυσίμων. Η εξίσωση του ειδικού φόρου κατανάλωσης μεταξύ του πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης έγινε στο πλαίσιο της πάταξης της νοθείας και του λαθρεμπορίου. Από την άλλη πλευρά όμως δεν έχει γίνει πρόβλεψη για την περίπτωση νόθευσης του πετρελαίου κίνησης με ναυτιλιακό καύσιμο, το οποίο είναι αφορολόγητο.
Η κωδικοποίηση πελατολογίου προϋποθέτει πως ο κωδικός του βυτίου και του οδηγού θα υπάρχει σε κάθε τιμολόγιο με ευθύνη των εταιρειών για τη σωστή χρήση κωδικών.
Τρόποι αντιμετώπισης της νοθείας
Εκτός από όλες τις ενέργειες που έχουν γίνει ή βρίσκονται σε εξέλιξη, υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης με πρόσθετες ενέργειες, όπως είναι:
1. Μητρώο δεξαμενών καυσίμων φορτηγών βυτίων & πλωτών δεξαμενών. Εκτός από την καταγραφή των επιχειρήσεων της αγοράς (εταιρείες, πρατήρια και διανομείς), η οποία έχει γίνει από το Υπ. Ανάπτυξης, απαιτείται επιπλέον:
* Καταγραφή στοιχείων ιδιοκτήτη δεξαμενής καυσίμων, γεωγραφικός προσδιορισμός και χωρητικότητα όλων των δεξαμενών (σε εταιρείες εμπορίας, πρατήρια, βιομηχανίες, καταστήματα κ.ά.).
* Καταγραφή όλων των φορτηγών / βυτίων μεταφοράς καυσίμων και δημιουργία μητρώου βυτίων με αναλυτική χωρητικότητα ανά διαμέρισμα καυσίμων.
* Καταγραφή δεξαμενών πετρελαίου σε πολυκατοικίες.
2. Ηλεκτρονικός εξοπλισμός βυτίων και πλωτών δεξαμενών. Τόσο για τα φορτηγά βυτία μεταφοράς καυσίμων όσο και για τις πλωτές δεξαμενές που χρησιμοποιούνται για παραδόσεις πετρελαίου για χρήση ως ναυτιλιακού καυσίμου, χρειάζεται η τοποθέτηση και ασφάλιση από εξωτερικές επεμβάσεις, συστήματος εξοπλισμού που θα περιλαμβάνει: μονάδα GPS, μονάδα SMS/GPRS, ηλεκτρομηχανολογικούς αισθητήρες, μονάδα ελέγχου με μικροϋπολογιστή για μετάδοση δεδομένων (στη ΓΓΠΣ).
3. Δημιουργία κέντρων ελέγχου από τις εταιρείες πετρελαιοειδών. Κάθε εταιρεία εμπορίας πετρελαιοειδών πρέπει να έχει κέντρο ελέγχου που να παρακολουθεί όλα τα βυτιοφόρα που έχουν τα σήματά της ή συνεργάζονται μαζί της. Το κέντρο θα πρέπει να είναι εφοδιασμένο με σύστημα που να περιλαμβάνει εξειδικευμένο λογισμικό, το οποίο θα επιτρέπει σε πραγματικό χρόνο: την εμφάνιση του δρομολογίου των οχημάτων, των παραδόσεων και άλλων στοιχείων (όπως είναι ο ηλεκτρονικός χάρτης θέσης βυτιοφόρων), τον έλεγχο της διαδικασίας φόρτωσης και εκφόρτωσης σε σχέση με τη γεωγραφική θέση, αναφορές, συναγερμούς κ.ά.
4. Ηλεκτρονικό σύστημα ροής καυσίμου. Στις εγκαταστάσεις φόρτωσης καυσίμων των εταιρειών μπορεί να τοποθετηθεί ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου και μέτρησης της ροής του καυσίμου για παράδοση στα βυτιοφόρα (για πλήρη έλεγχο της παραλαβής του καυσίμου). Στα σημεία παράδοσης, με το άνοιγμα κάθε διαμερίσματος του βυτιοφόρου, θα ενεργοποιείται το σύστημα και θα αναφέρει το GPS στο κέντρο ελέγχου των εταιρειών όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες (ακόμη και την ποσότητα που παραδίδεται από το συγκεκριμένο διαμέρισμα του βυτίου).
5. Ηλεκτρονικός έλεγχος δρομολογίου από τις εταιρείες. Οι εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών μέσω GPS μπορούν να ελέγχουν την πραγματική διαδρομή του βυτιοφόρου. Με αυτό τον τρόπο ελέγχεται αν ένα βυτιοφόρο σταματάει στα σημεία παράδοσης και στις νόμιμες δεξαμενές ή αν σταματάει αλλού (ενδεχόμενη παράνομη παράδοση). Σε περίπτωση στάσης και παράδοσης καυσίμου σε σημεία όπου δεν υπάρχει καταγεγραμμένη δεξαμενή, μπορεί να γίνει ηλεκτρονική καταγραφή της γεωγραφικής θέσης και μπορεί να ακολουθήσει έλεγχος ή να υπάρξει άμεσα σήμα συναγερμού και επέμβαση. Κατά την επιστροφή του βυτιοφόρου στις εγκαταστάσεις θα καταγράφεται ηλεκτρονικά, χωρίς την επέμβαση τρίτου, το ιστορικό του δρομολογίου.
6. Παραδόσεις πετρελαίου θέρμανσης - έλεγχος ποσότητας. Ο ορθός τρόπος παραδόσεων πετρελαίου θέρμανσης πρέπει να εξασφαλίζεται και να ελέγχεται σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Οι εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών ακολουθούν τη διαδικασία κωδικοποίησης κάθε πελάτη τους, όπου καταγράφεται κάθε έκπτωση (κρατική ή δική τους).
7. Κρατική εποπτεία. Η εφαρμογή του ηλεκτρονικού ελέγχου παρέχει σημαντικά στοιχεία και προσφέρει τη δυνατότητα στοχευόμενης επέμβασης. Ο έλεγχος πλέον περιορίζεται στην εποπτεία των εταιρειών εμπορίας καυσίμων, οι οποίες θα πρέπει να τηρούν σωστά τις διαδικασίες και προδιαγραφές της ηλεκτρονικής παρακολούθησης των παραδόσεων. Η συνεργασία κράτους με εταιρείες καυσίμων εκτιμάται ότι θα μειώσει αισθητά τις ανάγκες εκτενούς ελέγχου και θα παρέχεται αρκετός χρόνος για άμεση επέμβαση και διενέργεια ποιοτικών ελέγχων στην αλυσίδα της διακίνησης.
8. Επιβολή ποινών
Εκτός από την εποπτεία των κρατικών φορέων, απαιτείται και η καθιέρωση συστήματος ποινών που θα αναστείλει τη ροπή προς την κλοπή και λαθρεμπορία. Στις εταιρείες και τους μεταφορείς που θα είναι «αμελείς» σε βάρος των καταναλωτών θα πρέπει να επιβάλλονται αυστηρές ποινές. Από την άλλη πλευρά, οι υποθέσεις λαθρεμπορίας και κλοπής θα πρέπει να εκδικάζονται ταχύτατα.
Νοθεία και… logistics
Η διανομή καυσίμων συνίσταται στη διάθεση σειράς προϊόντων σε ένα δίκτυο το οποίο συνδυάζει πολλούς και διαφορετικούς αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και διανομή σε επιχειρήσεις, ιδιώτες, πρατήρια καυσίμων και μαρίνες. Λόγω της γεωγραφικής διάταξης του ελλαδικού χώρου, η αλυσίδα διανομής απαιτεί μεταφορές όχι μόνο μέσω ξηράς αλλά και μέσω θάλασσας. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάποια από τα καύσιμα έχουν εποχιακή μεταβολή στη ζήτηση, γεγονός το οποίο επηρεάζει τους τρόπους διανομής και το κόστος τους ανάλογα με την περίοδο.
Για την εξάλειψη των φαινομένων νόθευσης απαιτείται αύξηση της ανταγωνιστικότητας σε όλους τους τομείς της αγοράς, ουσιαστική περιβαλλοντική συνείδηση, ενίσχυση του εξοπλισμού των επιχειρήσεων με σύγχρονα τεχνολογικά, καθώς και εκσυγχρονισμός στα συστήματα παρακολούθησης, διανομής και ανάλυσης πληροφοριών του συστήματος διακίνησης καυσίμων σε ολόκληρο το εύρος της εφοδιαστικής τους αλυσίδας.
Με την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου της διακίνησης καυσίμων, ο κλάδος των logistics μειώνει αισθητά το κόστος των μεταφορών και τις δαπάνες συντήρησης και επισκευών.
* Ο Π. Γιαννέλος είναι χημικός μηχανικός ΕΜΠ με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και στα Logistics. Εργάζεται στην εταιρεία Priority Quality Consultants ως σύμβουλος πιστοποίησης συστημάτων για την ασφάλεια στην εφοδιαστική αλυσίδα και διαπίστευσης κλινικών εργαστηρίων. Στο παρελθόν έχει εργαστεί σε μεγάλες ελληνικές βιομηχανίες στην παραγωγή και στην κοστολόγηση. Είναι εκπαιδευτής του ΕΦΕΤ, έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα του εργαστηρίου καυσίμων και λιπαντικών του ΕΜΠ. Είναι μέλος της Μόνιμης Επιτροπής Βιομηχανικής Διοίκησης και Εφοδιαστικής Μηχανικής του Πανελληνίου Συλλόγου Χημικών Μηχανικών.
Πηγή: http://www.logistics-management.gr/news/868
Άρθρο του Παντελή Γιαννέλου*
Οι εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών, ως οι τελευταίοι κρίκοι της εφοδιαστικής αλυσίδας στο χώρο των καυσίμων, έχουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την ποιότητα και την ποσότητα των διατιθέμενων καυσίμων στην αγορά.
Σε επίπεδο λιανικής πώλησης καυσίμων, η διαφοροποίηση των εταιρειών γίνεται είτε μέσω της προσφοράς υψηλής ποιότητας προϊόντων (όπως είναι βενζίνη με πρόσθετα υψηλής απόδοσης), προσφερόμενων υπηρεσιών (καταστήματα mini market, καθαριότητα, συντήρηση και περιποίηση αυτοκινήτου) και προγραμμάτων πιστότητας, είτε διαθέτοντας τα προϊόντα τους σε ανταγωνιστικές τιμές. Και στις δύο προσεγγίσεις η μπροσφερόμενη ποιότητα και ποσότητα είναι καθοριστικές παράμετροι καταναλωτικής συμπεριφοράς.
Κλάδος πετρελαιοειδών
Οι πολυεθνικές πετρελαϊκές εταιρείες –που δραστηριοποιούνται από την παραγωγή και τη δημιουργία αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, τη διυλιστική ικανότητα μέχρι και την εμπορία– στις μέρες μας καθετοποιούν τις λειτουργίες τους και διεθνοποιούν τις δραστηριότητές τους.
Στην Ελλάδα όμως η αγορά καυσίμων δεν είναι πλήρως καθετοποιημένη, αφού η παραγωγή αργού πετρελαίου είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη, και η εγχώρια ζήτηση καλύπτεται σχεδόν εξολοκλήρου μέσω εισαγωγών. Η εγχώρια αγορά πετρελαιοειδών ουσιαστικά λειτουργεί σε τρία επίπεδα: α) διύλιση, β) χονδρική εμπορία και γ) λιανική εμπορία. Οι δύο εγχώριες εταιρείες διύλισης προμηθεύουν με έτοιμα καύσιμα περίπου 45 εταιρείες χονδρικής. Το μεγαλύτερο μέρος της λιανικής πραγματοποιείται μέσω πρατηρίων. Παράλληλα, οι ίδιες οι εταιρείες εμπορίας προμηθεύουν απευθείας μεγάλους καταναλωτές αλλά και καταναλωτές με ίδιους αποθηκευτικούς χώρους.
Κατηγοριοποίηση πρατηρίων
Ένας αρχικός διαχωρισμός των πρατηρίων υγρών καυσίμων μπορεί να γίνει με κριτήριο τα εμπορικά σήματα που διαθέτει το εκάστοτε πρατήριο. Με αυτή την οπτική υπάρχουν τα επώνυμα και τα μη επώνυμα (Ανεξάρτητα Πρατήρια - ΑΠ). Σε μία δεύτερη κατηγοριοποίηση, τα είδη των επώνυμων πρατηρίων μπορούν να διαχωριστούν σε πέντε κατηγορίες, ανάλογα με την κυριότητα του εξοπλισμού και των υποδομών αλλά και τη λειτουργική διαχείρισή τους:
1. Ιδιόκτητα και ιδιολειτουργούμενα από την εταιρεία πετρελαιοειδών: Σε αυτά τα πρατήρια η πετρελαϊκή εταιρεία κατέχει τα υλικά και άυλα περιουσιακά στοιχεία και ελέγχει τη λειτουργία τους μέσω δικών της υπαλλήλων.
2. Ιδιόκτητα από την εταιρεία πετρελαιοειδών και λειτουργούμενα από ιδιώτες: Στην περίπτωση αυτή, η εταιρεία πετρελαιοειδών είναι η ιδιοκτήτρια των περιουσιακών στοιχείων του πρατηρίου, αλλά η λειτουργία έχει ανατεθεί σε άλλο φορέα μέσω σύμβασης.
3. Ιδιόκτητα από ιδιώτη και λειτουργούμενα από ιδιώτη: Η εταιρεία πετρελαίου παραχωρεί τα εμπορικά της σήματα μέσω δικαιοχρησίας αναλαμβάνοντας την αποκλειστική προμήθεια των καυσίμων. Η λειτουργία του πρατηρίου είναι ευθύνη του δικαιοδόχου.
4. Ιδιόκτητα από ιδιώτη και ιδιολειτουργούμενα από την εταιρεία πετρελαίου: Ομοίως, ο ιδιοκτήτης μπορεί να ζητήσει από μια εταιρεία να αναλάβει τη λειτουργία του πρατηρίου του.
5. Ανεξάρτητα πρατήρια: Ο ιδιοκτήτης του πρατηρίου δεν συνδέεται με οποιαδήποτε εταιρεία πετρελαιοειδών.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγοράς καυσίμων
Τα πετρελαιοειδή προϊόντα αποτελούν για τον τελικό καταναλωτή είδος πρώτης ανάγκης, οπότε η ελαστικότητα της ζήτησης για τα υγρά καύσιμα είναι σαφώς μικρότερη της μονάδας. Υποκατάστατα προϊόντα με την υπάρχουσα τεχνολογική υποδομή είναι σχεδόν ανύπαρκτα, με εξαίρεση το φυσικό αέριο που υποκαθιστά σταδιακά το πετρέλαιο θέρμανσης.
Τα υγρά καύσιμα αποτελούν τυποποιημένα προϊόντα με αυστηρές προδιαγραφές, οπότε δεν υπάρχει ουσιαστική διαφοροποίηση. Ο ανταγωνισμός στη συγκεκριμένη αγορά εστιάζεται: α) στην ανάπτυξη του δικτύου διανομής, β) στην εξυπηρέτηση και γ) στην τιμολογιακή πολιτική της κάθε εταιρείας.
Η ποιότητα των καυσίμων είναι νευραλγικής σημασίας για τον καταναλωτή αλλά πολύ δύσκολο να τη διαπιστώσει ο ίδιος και να ενεργοποιήσει αυτό το κριτήριο κατά την αγορά του από ένα πρατήριο. Ο τελικός καταναλωτής έχει ως βασικό κριτήριο επιλογής την τιμή, και αυτή είναι το πεδίο ανταγωνισμού των εμπλεκομένων στην αγορά.
Περιπτώσεις νόθευσης των καυσίμων
Οι συνήθεις περιπτώσεις νόθευσης καυσίμων, ανάλογα με το διακινητή και τον παραλήπτη είναι:
- Παραδόσεις νοθευμένου καύσιμου σε πρατήρια, κάτι που είναι δύσκολο να ελεγχθεί. Στις περιπτώσεις αυτές οι εταιρείες καυσίμων ζητούν να παραδίνονται σφραγισμένα διαμερίσματα των βυτίων στους πρατηριούχους.
- Παραδόσεις νοθευμένου καυσίμου σε βιομηχανίες, καταστήματα και πολυκατοικίες.
- Παραδόσεις νοθευμένου πετρελαίου ναυτιλίας σε πλοία, με τη συνεργασία ή μη των αρμοδίων εφοδιασμού.
Στις περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές έχει προηγηθεί αποχρωματισμός (σε παράνομες εγκαταστάσεις) του ιχνηθέτη που έχει προστεθεί. Οι δεξαμενές (σε παράνομες εγκαταστάσεις) έχουν συνήθως πετρέλαιο ναυτιλίας ή/και θέρμανσης το οποίο υπόκειται στη διαδικασία του αποχρωματισμού πριν την προώθησή του για μεταπώληση, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις όπου το ναυτιλιακό καύσιμο διατίθεται και απευθείας για χρήση.
Η διανομή καυσίμων είναι μεγάλη αγορά: Συνίσταται στη διάθεση σειράς προϊόντων σε ένα δίκτυο το οποίο συνδυάζει πολλούς και διαφορετικούς αποθηκευτικούς χώρους, καθώς επίσης διανομή σε επιχειρήσεις, ιδιώτες, πρατήρια καυσίμων και μαρίνες.
Τρόποι νόθευσης
- Νοθεία απλής αμόλυβδης 95 οκτανίων: Νοθεύεται με προσθήκη χημικών ουσιών, όπως είναι τολουόλιο ή αλκοόλες. Η νοθεία αυτή είναι η πιο σπάνια αλλά και η πιο επικίνδυνη. Το τολουόλιο, αν και μπορεί να αυξήσει την απόδοση του κινητήρα (λόγω οκτανίων), προκαλεί βλάβες, καθώς είναι διαβρωτικό, και αποσυνθέτει όλα τα ελαστομερή του κινητήρα (τσιμούχες, φλάντζες, σωληνάκια κλπ.) Τα αποτελέσματα για το περιβάλλον είναι επίσης καταστροφικά.
- Νοθεία σούπερ αμόλυβδης 100 οκτανίων: Συνήθως η σούπερ αμόλυβδη νοθεύεται με απλή αμόλυβδη βενζίνη. Σε αυτοκίνητα που απαιτούν υψηλό αριθμό οκτανίων, η χρήση απλής αμόλυβδης μειώνει σημαντικά την απόδοση, αυξάνει την εκπομπή ρύπων και τις επικαθήσεις στον κινητήρα, με αποτέλεσμα την πρόωρη φθορά του. Κι εδώ, το τολουόλιο είναι επίσης ένας τρόπος νόθευσης χαμηλού κόστους.
- Νοθεία για όλες τις βενζίνες: Η νόθευση της βενζίνης (εκούσια ή και ακούσια) γίνεται και με την ανάμειξή της με πετρέλαιο (κίνησης ή θέρμανσης) κατά τη διάρκεια της διακίνησης. Η ανάμειξη της βενζίνης με το πετρέλαιο, ακόμα και σε μικρά ποσοστά, μπορεί να αυξήσει αισθητά το στερεό υπόλειμμα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της απόδοσης και τη δημιουργία επικαθήσεων σε διάφορα σημεία του κινητήρα. Ακόμα και μία μικρή αύξηση του στερεού υπολείμματος είναι ικανή να ακυρώσει οποιαδήποτε ευεργετική επίδραση των ποικίλων αντιρρυπαντικών προσθέτων. Η βενζίνη γίνεται χειρότερη από μια βενζίνη χωρίς πρόσθετο.
- Νοθεία πετρελαίου κίνησης: Νοθεύεται με πετρέλαιο θέρμανσης ή ναυτιλιακό πετρέλαιο και σπανιότερα με white spirit. Η νοθεία με πετρέλαιο θέρμανσης ή ναυτιλίας μπορεί να επιφέρει φθορές στους σύγχρονους κινητήρες που είναι σχεδιασμένοι να λειτουργούν με πετρέλαιο χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο, αφού το πετρέλαιο θέρμανσης έχει 40 φορές περισσότερο θείο σε σχέση με το πετρέλαιο κίνησης. Στην περίπτωση όπου η νοθεία γίνεται με πετρέλαιο ναυτιλίας η βλάβη είναι μεγαλύτερη, αφού αυτό περιέχει ακόμα περισσότερο θείο. Το θειικό οξύ χρησιμοποιείται παράνομα για τον αποχρωματισμό του πετρελαίου θέρμανσης ή ναυτιλίας.
Νοθεία κι εφοδιαστική αλυσίδα
Έως το τέλος του 2014 όλοι οι πρατηριούχοι είναι υποχρεωμένοι να λειτουργούν με ηλεκτρονικό σύστημα εισροών - εκροών, το οποίο στοχεύει στην πάταξη του λαθρεμπορίου και της νοθείας, με επιδότηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.
Με το νέο νομοσχέδιο, τα συστήματα ελέγχων θα πρέπει να μπουν και σε άλλα σημεία-κλειδιά, όπως π.χ. στις ελεύθερες εγκαταστάσεις των εταιρειών εμπορίας πετρελαιοειδών, στις εγκαταστάσεις πωλητών πετρελαίου θέρμανσης, καθώς και στις παντός είδους εγκαταστάσεις υγρών καυσίμων ιδιωτικών πρατηρίων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα.
Η λογική του συστήματος ελέγχου εισροών - εκροών είναι ότι ακόμη και αν αποχρωματιστεί το αφορολόγητο ναυτιλιακό πετρέλαιο, να μην μπορεί να διοχετευτεί στον τελικό καταναλωτή μέσω των πρατηρίων, καθώς ο πρατηριούχος δεν θα μπορεί να δικαιολογήσει την προέλευσή του.
Απαιτείται όμως η διασύνδεση των συστημάτων εισροών - εκροών των βενζινοπωλών με την Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων, κάτι που αυτό τον καιρό βρίσκεται σε εξέλιξη. Το έργο είναι πολύπλοκο και απαιτεί σημαντικούς ανθρώπινους και υλικούς πόρους για την υλοποίησή του, καθώς και προηγμένη τεχνογνωσία. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη οι πρατηριούχοι δεν είναι ακόμα εξοικειωμένοι με τη χρήση της εφαρμογής και τις τεχνικές έννοιες που εισάγονται, με αποτέλεσμα να γίνονται λάθη στις καταχωρίσεις αλλά και στην αποτύπωση των εγκαταστάσεων.
Χρειάζεται επιπλέον επέκταση του συστήματος εισροών - εκροών από τα πρατήρια, στις εταιρείες και στα διυλιστήρια, στις αποθήκες των μεγάλων βιομηχανιών, στις αποθήκες των χημικών εταιρειών, στις αποθήκες των ελεύθερων πρατηρίων και των εταιρειών παραγωγής βιοκαυσίμων. Η εξίσωση του ειδικού φόρου κατανάλωσης μεταξύ του πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης έγινε στο πλαίσιο της πάταξης της νοθείας και του λαθρεμπορίου. Από την άλλη πλευρά όμως δεν έχει γίνει πρόβλεψη για την περίπτωση νόθευσης του πετρελαίου κίνησης με ναυτιλιακό καύσιμο, το οποίο είναι αφορολόγητο.
Η κωδικοποίηση πελατολογίου προϋποθέτει πως ο κωδικός του βυτίου και του οδηγού θα υπάρχει σε κάθε τιμολόγιο με ευθύνη των εταιρειών για τη σωστή χρήση κωδικών.
Τρόποι αντιμετώπισης της νοθείας
Εκτός από όλες τις ενέργειες που έχουν γίνει ή βρίσκονται σε εξέλιξη, υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης με πρόσθετες ενέργειες, όπως είναι:
1. Μητρώο δεξαμενών καυσίμων φορτηγών βυτίων & πλωτών δεξαμενών. Εκτός από την καταγραφή των επιχειρήσεων της αγοράς (εταιρείες, πρατήρια και διανομείς), η οποία έχει γίνει από το Υπ. Ανάπτυξης, απαιτείται επιπλέον:
* Καταγραφή στοιχείων ιδιοκτήτη δεξαμενής καυσίμων, γεωγραφικός προσδιορισμός και χωρητικότητα όλων των δεξαμενών (σε εταιρείες εμπορίας, πρατήρια, βιομηχανίες, καταστήματα κ.ά.).
* Καταγραφή όλων των φορτηγών / βυτίων μεταφοράς καυσίμων και δημιουργία μητρώου βυτίων με αναλυτική χωρητικότητα ανά διαμέρισμα καυσίμων.
* Καταγραφή δεξαμενών πετρελαίου σε πολυκατοικίες.
2. Ηλεκτρονικός εξοπλισμός βυτίων και πλωτών δεξαμενών. Τόσο για τα φορτηγά βυτία μεταφοράς καυσίμων όσο και για τις πλωτές δεξαμενές που χρησιμοποιούνται για παραδόσεις πετρελαίου για χρήση ως ναυτιλιακού καυσίμου, χρειάζεται η τοποθέτηση και ασφάλιση από εξωτερικές επεμβάσεις, συστήματος εξοπλισμού που θα περιλαμβάνει: μονάδα GPS, μονάδα SMS/GPRS, ηλεκτρομηχανολογικούς αισθητήρες, μονάδα ελέγχου με μικροϋπολογιστή για μετάδοση δεδομένων (στη ΓΓΠΣ).
3. Δημιουργία κέντρων ελέγχου από τις εταιρείες πετρελαιοειδών. Κάθε εταιρεία εμπορίας πετρελαιοειδών πρέπει να έχει κέντρο ελέγχου που να παρακολουθεί όλα τα βυτιοφόρα που έχουν τα σήματά της ή συνεργάζονται μαζί της. Το κέντρο θα πρέπει να είναι εφοδιασμένο με σύστημα που να περιλαμβάνει εξειδικευμένο λογισμικό, το οποίο θα επιτρέπει σε πραγματικό χρόνο: την εμφάνιση του δρομολογίου των οχημάτων, των παραδόσεων και άλλων στοιχείων (όπως είναι ο ηλεκτρονικός χάρτης θέσης βυτιοφόρων), τον έλεγχο της διαδικασίας φόρτωσης και εκφόρτωσης σε σχέση με τη γεωγραφική θέση, αναφορές, συναγερμούς κ.ά.
4. Ηλεκτρονικό σύστημα ροής καυσίμου. Στις εγκαταστάσεις φόρτωσης καυσίμων των εταιρειών μπορεί να τοποθετηθεί ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου και μέτρησης της ροής του καυσίμου για παράδοση στα βυτιοφόρα (για πλήρη έλεγχο της παραλαβής του καυσίμου). Στα σημεία παράδοσης, με το άνοιγμα κάθε διαμερίσματος του βυτιοφόρου, θα ενεργοποιείται το σύστημα και θα αναφέρει το GPS στο κέντρο ελέγχου των εταιρειών όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες (ακόμη και την ποσότητα που παραδίδεται από το συγκεκριμένο διαμέρισμα του βυτίου).
5. Ηλεκτρονικός έλεγχος δρομολογίου από τις εταιρείες. Οι εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών μέσω GPS μπορούν να ελέγχουν την πραγματική διαδρομή του βυτιοφόρου. Με αυτό τον τρόπο ελέγχεται αν ένα βυτιοφόρο σταματάει στα σημεία παράδοσης και στις νόμιμες δεξαμενές ή αν σταματάει αλλού (ενδεχόμενη παράνομη παράδοση). Σε περίπτωση στάσης και παράδοσης καυσίμου σε σημεία όπου δεν υπάρχει καταγεγραμμένη δεξαμενή, μπορεί να γίνει ηλεκτρονική καταγραφή της γεωγραφικής θέσης και μπορεί να ακολουθήσει έλεγχος ή να υπάρξει άμεσα σήμα συναγερμού και επέμβαση. Κατά την επιστροφή του βυτιοφόρου στις εγκαταστάσεις θα καταγράφεται ηλεκτρονικά, χωρίς την επέμβαση τρίτου, το ιστορικό του δρομολογίου.
6. Παραδόσεις πετρελαίου θέρμανσης - έλεγχος ποσότητας. Ο ορθός τρόπος παραδόσεων πετρελαίου θέρμανσης πρέπει να εξασφαλίζεται και να ελέγχεται σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Οι εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών ακολουθούν τη διαδικασία κωδικοποίησης κάθε πελάτη τους, όπου καταγράφεται κάθε έκπτωση (κρατική ή δική τους).
7. Κρατική εποπτεία. Η εφαρμογή του ηλεκτρονικού ελέγχου παρέχει σημαντικά στοιχεία και προσφέρει τη δυνατότητα στοχευόμενης επέμβασης. Ο έλεγχος πλέον περιορίζεται στην εποπτεία των εταιρειών εμπορίας καυσίμων, οι οποίες θα πρέπει να τηρούν σωστά τις διαδικασίες και προδιαγραφές της ηλεκτρονικής παρακολούθησης των παραδόσεων. Η συνεργασία κράτους με εταιρείες καυσίμων εκτιμάται ότι θα μειώσει αισθητά τις ανάγκες εκτενούς ελέγχου και θα παρέχεται αρκετός χρόνος για άμεση επέμβαση και διενέργεια ποιοτικών ελέγχων στην αλυσίδα της διακίνησης.
8. Επιβολή ποινών
Εκτός από την εποπτεία των κρατικών φορέων, απαιτείται και η καθιέρωση συστήματος ποινών που θα αναστείλει τη ροπή προς την κλοπή και λαθρεμπορία. Στις εταιρείες και τους μεταφορείς που θα είναι «αμελείς» σε βάρος των καταναλωτών θα πρέπει να επιβάλλονται αυστηρές ποινές. Από την άλλη πλευρά, οι υποθέσεις λαθρεμπορίας και κλοπής θα πρέπει να εκδικάζονται ταχύτατα.
Νοθεία και… logistics
Η διανομή καυσίμων συνίσταται στη διάθεση σειράς προϊόντων σε ένα δίκτυο το οποίο συνδυάζει πολλούς και διαφορετικούς αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και διανομή σε επιχειρήσεις, ιδιώτες, πρατήρια καυσίμων και μαρίνες. Λόγω της γεωγραφικής διάταξης του ελλαδικού χώρου, η αλυσίδα διανομής απαιτεί μεταφορές όχι μόνο μέσω ξηράς αλλά και μέσω θάλασσας. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάποια από τα καύσιμα έχουν εποχιακή μεταβολή στη ζήτηση, γεγονός το οποίο επηρεάζει τους τρόπους διανομής και το κόστος τους ανάλογα με την περίοδο.
Για την εξάλειψη των φαινομένων νόθευσης απαιτείται αύξηση της ανταγωνιστικότητας σε όλους τους τομείς της αγοράς, ουσιαστική περιβαλλοντική συνείδηση, ενίσχυση του εξοπλισμού των επιχειρήσεων με σύγχρονα τεχνολογικά, καθώς και εκσυγχρονισμός στα συστήματα παρακολούθησης, διανομής και ανάλυσης πληροφοριών του συστήματος διακίνησης καυσίμων σε ολόκληρο το εύρος της εφοδιαστικής τους αλυσίδας.
Με την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου της διακίνησης καυσίμων, ο κλάδος των logistics μειώνει αισθητά το κόστος των μεταφορών και τις δαπάνες συντήρησης και επισκευών.
* Ο Π. Γιαννέλος είναι χημικός μηχανικός ΕΜΠ με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και στα Logistics. Εργάζεται στην εταιρεία Priority Quality Consultants ως σύμβουλος πιστοποίησης συστημάτων για την ασφάλεια στην εφοδιαστική αλυσίδα και διαπίστευσης κλινικών εργαστηρίων. Στο παρελθόν έχει εργαστεί σε μεγάλες ελληνικές βιομηχανίες στην παραγωγή και στην κοστολόγηση. Είναι εκπαιδευτής του ΕΦΕΤ, έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα του εργαστηρίου καυσίμων και λιπαντικών του ΕΜΠ. Είναι μέλος της Μόνιμης Επιτροπής Βιομηχανικής Διοίκησης και Εφοδιαστικής Μηχανικής του Πανελληνίου Συλλόγου Χημικών Μηχανικών.
Πηγή: http://www.logistics-management.gr/news/868
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου